Những tiến bộ trong nuôi tôm, thách thức và cơ hội

Chúng ta đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể của ngành tôm trong thập kỷ qua. Tổng lượng nhập khẩu vào năm 2022 là 3.248.338 tấn (Van der Pijl, 2023) và với sản lượng ở Trung Quốc ước tính là 1.487.501 tấn (Fu-Chi, 2023). Trung Quốc và Việt Nam ở châu Á (945.791 tấn) và Mỹ (837.622 tấn) chiếm phần lớn mức tăng trưởng trong sản xuất tôm. Ecuador đã chứng kiến tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 17% từ năm 2012 đến năm 2019 và tốc độ CAGR rất đáng kể là 25% từ năm 2020 đến quý 2 năm 2023. Sản lượng được báo cáo bởi Phòng Nuôi trồng Thủy sản Quốc gia (CNA) tại quốc gia này là 1.051.758 tấn vào năm 2022 với mức tăng dự kiến 10% cho năm 2023, tương đương 1.158.460 tấn. Tương tự, Bộ Thương mại Ấn Độ báo cáo tốc độ CAGR là 19% từ năm 2012 đến năm 2019, đạt mức cao nhất là 734.160 tấn. Con số này đã giảm xuống mức xuất khẩu dự kiến là 632.802 tấn cho năm 2023 (Van der Pijl, 2023) do thị trường dư cung.

Boyd và McNevin (2018) báo cáo rằng trong tổng số 2,4 triệu ha có sẵn để nuôi tôm trên toàn thế giới, 1 triệu ha có sản lượng hàng năm dưới 300 tấn/ha (0,3 triệu tấn) và 1,4 triệu ha sản xuất >300 tấn/ha /năm, tương đương 5,2 triệu tấn, chiếm 94% sản lượng sản xuất chỉ từ 58% diện tích sản xuất. Công nghệ nuôi tôm thương mại có sự khác biệt đáng kể giữa các vùng. Ví dụ, sản xuất bán thâm canh ở Ecuador cho năng suất hàng năm từ 1–5 tấn/ha/năm, trong khi các hệ thống thâm canh ở Ấn Độ cho năng suất 5–10 tấn/ha/năm. Các báo cáo cho biết năng suất 10–25 tấn/ha/năm là tiêu chuẩn đối với các hệ thống nuôi siêu thâm canh của Thái Lan và dự kiến sẽ đạt 25–100 tấn/ha/năm ở các hệ thống sản xuất siêu thâm canh ở những nơi khác.

Hiện nay, sản xuất tôm phải đối mặt với một số vấn đề ảnh hưởng đến sự phát triển và hợp nhất trên toàn thế giới. Một cuộc khảo sát của Liên minh Thủy sản Toàn cầu năm 2022 đối với các bên liên quan trong ngành đề cập đến chi phí thức ăn, giá cả thị trường, dịch bệnh và chất lượng tôm bố mẹ là những vấn đề liên quan nhất (Nikolik, 2022).

Chi phí thức ăn: Các thành phần được sử dụng trong công thức thức ăn cho tôm đã tăng rõ rệt trong thập kỷ qua, với bột cá và dầu cá ở mức giá trung bình lần lượt là 1496 USD/tấn và 2348 USD/tấn (BCRPData, 2023a, 2023b). Việc hủy bỏ hoạt động đánh bắt cá cơm Peru vào năm 2023, để đảm bảo tính bền vững của sinh khối, đã làm giảm thêm 10% lượng bột cá sẵn có trên thế giới và 30% dầu cá so với cùng kỳ năm trước (White, 2023) buộc giá lên tới 2600 USD/tấn đối với bột cá ở Trung Quốc (LeBlanc, 2023) và 6000 USD/tấn đối với dầu cá (Miranda, 2023). Các nguồn protein thực vật, chẳng hạn như bột đậu nành và lúa mì, cũng cho thấy sự gia tăng mạnh mẽ trong vài năm qua do chiến tranh Nga-Ukraine và hạn hán kéo dài trên toàn thế giới. Sau sự sụp đổ của Thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen vào tháng 7 năm 2023 (Wintour, 2023), giá lúa mì đã tăng thêm 8%. Để sản lượng tôm thế giới dự kiến là 5,5 triệu tấn thì cần gần 9 triệu tấn thức ăn (với tỷ lệ chuyển đổi thức ăn trung bình (FCR) là 1,6). Thức ăn chiếm từ 40%–65% tổng chi phí sản xuất tôm và giá miễn phí trên tàu đã tăng 25% kể từ đầu năm 2021. Điều này có tác động đáng kể đến khả năng tồn tại kinh tế của ngành.

Giá cả thị trường: Giá tôm ở Ecuador giảm từ 5,80 USD/kg xuống 5,00 USD/kg từ tháng 1 năm 2020 đến tháng 1 năm 2021, trong thời kỳ đại dịch COVID-19, trước khi tăng lên 6,80 USD/kg vào tháng 11 năm 2021, khi các thị trường mở cửa trở lại sau đại dịch. Tuy nhiên, mức giảm mạnh xuống còn 5 USD/kg vào tháng 7 năm 2023 (Van der Pijl, 2023) đã cho thấy tình trạng dư nguồn cung và nhu cầu thị trường chậm đã loại bỏ mọi kỳ vọng về sự phục hồi nhanh chóng. Với việc Tổ chức Hợp tác Kinh tế và Phát triển Nuôi trồng Thủy sản (OECD) dự đoán giá cá và hải sản sẽ giảm 9% trong thập kỷ tới (OECD/FAO, 2023), triển vọng kinh tế là hợp nhất ngành, cần giảm chi phí chuỗi giá trị và cải thiện sản xuất hiệu quả.

Dịch bệnh: Trong khi tất cả các loài nuôi đều bị ảnh hưởng bởi bệnh tật, có thể nói rằng tôm bị ảnh hưởng nhiều nhất. Mức độ ảnh hưởng là bao nhiêu? Flegel và cộng sự. (2008) báo cáo lỗ khoảng 22%/năm, tương đương 1 tỷ USD. Gần đây hơn, Shinn et al. (2018) đưa ra con số đó là 4 tỷ USD/năm trong giai đoạn 2009–2018, nguyên nhân chủ yếu là do virus hội chứng đốm trắng (WSSV) và bệnh hoại tử gan tụy cấp tính. Asche và cộng sự. (2021) đã mô hình hóa tác động của dịch bệnh đối với tôm kết luận “sự xuất hiện của dịch bệnh làm tăng đáng kể giá hòa vốn và do đó làm tăng khả năng thua lỗ cũng như tăng rủi ro”. Việc thiếu hệ thống miễn dịch phát triển cao ở tôm đã ngăn cản sự phát triển của ngành công nghiệp này ở châu Á trong một thời gian dài, do sự phụ thuộc vào nguồn tôm P. monodon hoang dã đã tạo ra một vòng luẩn quẩn nhiễm bệnh-điều trị bằng kháng sinh-tái nhiễm. Việc giới thiệu tôm thẻ chân trắng không chứa mầm bệnh (SPF), L. vannamei (Alday-Sanz và cộng sự, 2018) và cải tiến quản lý đã dẫn đến sản lượng tăng mạnh kể từ năm 2000.

Chất lượng tôm bố mẹ: MacIntosh (2010) chỉ ra rằng việc nhân giống chọn lọc để tăng trưởng nhanh dựa trên các dòng SPF cho tôm thẻ chân trắng đã thành công trong việc cải thiện tỷ lệ sống, giảm FCR và tỷ lệ sử dụng bột cá và dầu cá. Rút ngắn chu kỳ nuôi, do đó giảm nhu cầu năng lượng và chi phí sản xuất chung. Với điều này, thời gian nuôi có thể giảm 44% xuống còn 25 g (128–74 ngày), tỷ lệ sống trên 85%, giảm 20% FCR (1,6–1,3) và 44 tấn/ha/năm qua sáu thế hệ là có thể đối với tôm thẻ chân trắng ở Thái Lan. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của bệnh tật, chiến lược lựa chọn đã thay đổi. Nông dân ở Ecuador quyết định sử dụng những cá thể tôm còn sống sót từ các ao nuôi bị nhiễm đốm trắng (WSSV)  làm vật nuôi tiếp theo. Mục tiêu chính của họ là sống sót, với kỳ vọng phát triển các chủng có khả năng chống chịu mầm bệnh cụ thể (SPT), giúp hạn chế ảnh hưởng của bệnh nếu nó xảy ra (Alday-Sanz và cộng sự, 2018). Những thách thức dự kiến là các trại giống có thể trở thành nguồn bệnh và khả năng chống chịu đó sẽ không được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác do khả năng di truyền kém. Tuy nhiên, canh bạc đã được đền đáp. Với việc kết hợp các chiến lược quản lý tốt hơn, bao gồm cho ăn tự động và sục khí, Ecuador hiện là nước xuất khẩu tôm hàng đầu thế giới. Mặt khác, Ấn Độ, quốc gia cũng đã mở rộng sản xuất đáng kể trong vài năm qua, hiện đang phải đối mặt với sự gia tăng tỷ lệ mất mùa mà một số nguyên nhân là do thiếu khả năng thay đổi mạnh mẽ với các điều kiện môi trường của các chủng di truyền mới trong ao (Kumar, 2022).

Cơ hội nào để giảm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả sản xuất?

Nếu chúng ta xem xét chi phí thức ăn, các quy trình sản xuất mới, như ép đùn (Miranda, 2023), đã cho thấy lợi ích rõ ràng trong việc cải thiện FCR và giảm chất hữu cơ dư thừa trong ao. Điều này đã xảy ra ở Ecuador, nhưng không phải ở Ấn Độ, do nông dân phản đối việc trả nhiều tiền hơn cho mặt hàng đắt nhất trong cơ cấu chi phí sản xuất của họ. Tương tự, việc cho ăn và sục khí tự động đã cho thấy lợi ích của nó trong việc sử dụng thức ăn tốt hơn, nhưng chi phí lắp đặt và thiết bị đã ngăn cản một số nhà sản xuất kết hợp chúng. Hiện tại, khoảng 17% diện tích trang trại ở Ecuador sử dụng máy cho ăn tự động và sục khí, với kỳ vọng nước này sẽ tăng xuất khẩu đáng kể trong những năm tới, khi nhiều ngành nuôi trồng kết hợp công nghệ tốt hơn (Yahira Piedrahita, “Liệu Ecuador có tiếp tục nuôi tôm không?” tại Diễn đàn Tôm Toàn cầu, 2023).

Hiểu được khả năng chịu đựng trong điều kiện nuôi thay đổi (như mùa khô hoặc mùa mưa, hiện tượng ENSO (El Nino Southern Oscillation - El Nino Dao động Nam), hoặc nhiệt độ tăng do biến đổi khí hậu) là điều cần thiết để tránh những sai lầm trong quá khứ khi quyết định tăng mật độ thả giống để cải thiện năng suất.

Mặt khác, những hạn chế về bột cá và dầu cá là thách thức lớn đối với sự phát triển của ngành, vì các loài giáp xác nuôi (tôm, tôm càng, cua và cua) là những đối tượng sử dụng bột cá nhiều nhất, với 30% (Johannessen, 2023). Điều này có nghĩa là các nguồn protein mới như bột côn trùng (ấu trùng ruồi lính đen), protein đơn bào (nấm men, vi khuẩn, nấm và tảo) và rau quả (Pea, Faba) (Geerts, 2023) sẽ đóng một vai trò liên quan. Tuy nhiên, số lượng và giá thành vẫn là hạn chế lớn đối với những nguồn cung cấp này. Tương tự như vậy, khi chúng tôi xem xét sự phát triển của ngành từ các hệ thống nuôi bán thâm canh sang thâm canh hơn ở một số khu vực (xem Horton, 2022) và việc kết hợp các hệ thống nuôi trồng thủy sản tuần hoàn (RAS) hiệu quả về mặt kinh tế, chọn lọc di truyền phân tử là rất cần thiết để tạo ra dòng tăng trưởng cao và thích nghi hơn với việc sử dụng protein mới.

Tình hình địa chính trị hiện tại cũng đang ảnh hưởng đến thị trường. Điều này sẽ dẫn đến sự hợp nhất và hội nhập theo chiều dọc tốt hơn để giảm chi phí sản xuất, quản lý tốt hơn sự suy giảm giá cả. Việc cung cấp tôm chất lượng cao, có thể truy xuất nguồn gốc một cách hợp lý và liên tục từ các trang trại được chứng nhận sẽ làm giảm sự biến động giá theo mùa và cuối cùng dẫn đến các hợp đồng sản xuất theo vụ mùa. Điều này sẽ cải thiện sự chắc chắn về tài chính cho nông dân. Sản xuất được chứng nhận, được kiểm soát (chuyên sâu) hơn cũng sẽ cải thiện nhận thức của ngành về tính bền vững. Điều này và việc người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm bổ dưỡng và tốt cho sức khỏe hơn sẽ được khuyến khích (Bianchi và cộng sự, 2022; Gulmans, 2023), do đó mở ra cơ hội cho khối lượng sản xuất tăng lên dự kiến (tức là từ Ecuador hoặc các khu vực khác). Sản xuất RAS siêu thâm canh cần phải hoàn tất quy trình. Khi thực hiện điều đó sẽ góp phần giảm lượng khí thải carbon bằng cách thiết lập các khu vực sản xuất gần các thị trường ngách (tôm sống, tôm nguyên đầu, tôm chưa đông lạnh, v.v.)

Khi chúng ta tăng cường nuôi tôm, việc sản xuất liên tục trở nên khả thi ở nhiều khu vực hơn. Phòng ngừa và chẩn đoán bệnh tốt hơn là điều cần thiết. Sự ra đời của bộ gen đã giúp xác định các đặc điểm của các dòng tôm và chọn lọc khả năng chịu bệnh hoặc kháng lại các mầm bệnh cụ thể (Kumar, 2022). Hiện tại, bằng chứng về chọn lọc kháng WSSV cho thấy nhiều hứa hẹn, với một số dòng di truyền thương mại cung cấp các nguồn tôm được chọn lọc cho cả khả năng tăng trưởng và kháng bệnh. Điều này được xem như là không thể cách đây 10 năm. Bộ dụng cụ CRISPR-Cas 9 phát hiện nhanh nhiều loại bệnh sẽ rất cần thiết tại chỗ để quản lý mầm bệnh tốt hơn (xem Sullivan và cộng sự, 2019).

Những cải tiến trong chăn nuôi trong đó các dòng được chọn là kết quả của giao phối tự nhiên và không cắt mắt được chứng nhận là cải thiện các khả năng về kháng bệnh đối với hội chứng chết sớm và các thách thức về bệnh như enterocytozoon hepatopenaei và phân trắng WFD sẽ góp phần cải thiện các chương trình di truyền. Những điều này sẽ tiếp tục dựa trên tôm bố mẹ SPF từ nguồn gen rộng, sử dụng chọn lọc phân tử cho các đặc điểm cụ thể, như tăng trưởng (MacIntosh, 2010), khả năng kháng bệnh (Kumar, 2022), hiệu quả sử dụng thức ăn (Dai et al., 2019). ) và sức mạnh sinh lý (Villarreal-García, 2022). Mặt khác, việc phát triển các dòng di truyền mới cho P. mondon sẽ dẫn đến việc cung cấp ổn định hơn các loại tôm cỡ lớn hơn cho thị trường (Van der Pijl, 2023).

Juarez và cộng sự. (2022) xác định sự khác biệt giữa các hệ thống sản xuất về an toàn sinh học, sử dụng nước, sục khí và hiệu quả năng lượng trên mỗi tấn sản phẩm. Những khác biệt này có liên quan đến cách chúng ta giải quyết các vấn đề trong ngành. Một số trại giống cung cấp các dòng di truyền cụ thể cho các hệ thống sản xuất này. Nhìn chung, các dòng tôm tăng trưởng nhanh là lựa chọn tốt nhất trong hệ thống được quản lý tốt. Ví dụ, Fletcher (2023) trích dẫn Robins MacIntosh (CEO Homegrown Tôm) chỉ ra rằng có thể sản xuất tôm thẻ chân trắng nặng 34 g trong 82 ngày mà không làm giảm tỷ lệ sống bằng cách sử dụng hệ thống RAS. Tuy nhiên, hiệu suất ao nuôi là sự tương tác giữa di truyền, chất lượng thức ăn sẵn có và môi trường. Khi bất kỳ yếu tố nào trong ba yếu tố này thay đổi, ban quản lý phải điều chỉnh. Sử dụng dòng tôm tăng trưởng nhanh có nghĩa là tốc độ tăng trưởng hàng tuần dự kiến sẽ cao hơn và cần nhiều thức ăn hơn. Boyd và Hanson (2010) chỉ ra rằng chỉ có 10% tổng lượng oxy có sẵn cho tôm trong hệ thống biofloc. Tôm tăng trưởng nhanh hơn dẫn đến sinh khối lớn hơn, đòi hỏi phải tăng lượng oxy sẵn có trong ao để điều chỉnh khả năng vận chuyển khi nhu cầu trao đổi chất của tôm tăng lên (Villarreal và cộng sự, 2022; Villarreal-García, 2022). MacIntosh (2010) cho rằng khoảng 5,8 mg/L oxy có sẵn trong ao góp phần giữ cho tôm khỏe mạnh khi chúng trao đổi chất và phát triển với tốc độ nhanh hơn (Fletcher, 2023).

Khi chúng ta hướng tới các hệ thống sản xuất bền vững và hiệu quả hơn, cần có sự hiểu biết tốt hơn về sinh học tôm và biến động tương tác với môi trường. Ngành tôm được định vị sẽ phát triển đáng kể trong những năm tới nếu có thể tích hợp kiến thức sẵn có vào quá trình đổi mới công nghiệp.

Lược dịch: Ông Châu Ngọc Sơn – Công ty VPAS, nguồn: was.org

https://sheraboard.vn/tam-van-shera-wood/